Badania kliniczne wyrobów medycznych

Badania kliniczne wyrobów medycznych umożliwiają potwierdzenie, że wyroby są projektowane i produkowane zgodnie z wymogami prawa. Badania kliniczne w Europie zgodnie z MDR są obowiązkowe dla wyrobów medycznych wysokiej klasy ryzyka i innowacyjnych.

Zapewnienie zgodności w zakresie bezpieczeństwa i działania wyrobów medycznych jest głównym obowiązkiem ich producentów. Potwierdzeniem tego jest ocena zgodności. Jej celem jest sprawdzenie, czy działanie wyrobu medycznego spełnia założenia projektowe, nie stwarza zagrożenia dla życia i zdrowia użytkowników, a korzyści wynikające z jego stosowania, przewyższają ewentualne ryzyko. Określa się również możliwe działania niepożądane.  Ocena kliniczna może być oparta o aktualną literaturę naukową, ocenę wyników dostępnych badań klinicznych lub własne badania. W przypadku wyrobów medycznych klasy III oraz implantów z zasady należy przeprowadzić własne badania kliniczne. Badania kliniczne wyrobów medycznych umożliwiają potwierdzenie, że wyroby są skuteczne, bezpieczne oraz projektowane i produkowane zgodnie z wymogami prawa.  W badaniu klinicznym wyrobu medycznego biorą udział:

• sponsor, który odpowiada za podjęcie badania klinicznego, zarządzanie nim oraz finansowanie i organizację,
• uczestnicy, czyli osoby, które biorą udział w badaniu,
• badacz, czyli osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie badania, która ma niezbędną wiedzę naukową i doświadczenie w zakresie opieki nad pacjentem,
• wykwalifikowany personel.

Przed rozpoczęciem badania wymagane jest opracowanie dokumentacji, uzyskanie pozytywnej opinii komisji bioetycznej oraz zgody Prezesa URPL. Badanie prowadzi się zgodnie z ustalonym protokołem, a przebieg badania musi być stale monitorowany i dokumentowany. To pozwala na uzyskanie wiarygodnych danych oraz zapewnia odpowiednią ochronę uczestnikom.

Projektowanie badania klinicznego

Badania kliniczne wyrobów medycznych mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie oświadczeniom producenta, co do bezpieczeństwa wyrobu oraz skuteczności jego działania.  Badania należy projektować i prowadzić w taki sposób, aby uzyskane z nich dane były naukowo ważne, miarodajne i wiarygodne. W projekcie należy uwzględnić właściwości techniczne i funkcjonalne wyrobu oraz spodziewane wyniki jego działania. Badania prowadzi się w środowisku klinicznym odpowiadającym warunkom normalnego użytkowania, a uczestnikami powinny być osoby z grupy docelowej. Dlatego istotną kwestią jest znalezienie odpowiedniego ośrodka badawczego. Oferujemy wsparcie w zakresie oceny wykonalności badania i wyboru ośrodka badawczego. W ramach usługi sprawdzamy dostępność pożądanej bazy pacjentów, specyfikę ośrodka, jego wyposażenie, personel i dostępność ekspertów. Bierzemy pod uwagę również dotychczasową współpracę w zakresie terminowości, rzetelności prowadzenia dokumentacji oraz przestrzegania prawa i zasad etycznych. To pozwala na ustalenie, czy badanie w danym ośrodku  jest możliwe, a potem na skrócenie czasu trwania i istotną redukcję kosztów badania.

Świadoma zgoda uczestnika badania

Badania kliniczne wyrobów medycznych muszą być zaprojektowane w taki sposób, aby do minimum ograniczyć narażenie uczestników na ból, dyskomfort, czy lęk oraz zapewnić im bezpieczeństwo, godność i dobrostan. Ryzyko powinno być przewidywalne i jak najmniejsze. Próg ryzyka wraz ze stopniem obciążenia powinien być szczegółowo opisany w planie badania, a podczas jego trwania na bieżąco monitorowany.  Uczestnicy podczas trwania badania muszą mieć zapewnioną opiekę medyczną oraz mają prawo w dowolnym momencie i bez żadnych konsekwencji zrezygnować z udziału w badaniu. Regułą jest, że dobro uczestnika badania jest zawsze ważniejsze od dobra nauki czy interesu społecznego. Dlatego udział w badaniu wymaga świadomej zgody uczestnika. Przed wyrażeniem świadomej zgody uczestnik powinien otrzymać następujące informacje:

• w jakich warunkach zostanie przeprowadzone badanie, ile będzie trwało i na czym będzie polegał udział uczestnika,
• jakie są spodziewane korzyści i skutki badania oraz jakie wiąże się z nim ryzyko i niedogodności,
• jakie prawa przysługują mu podczas badania,
• jakie są alternatywne metody leczenia w przypadku przerwania udziału w badaniu,
• jakie środki odszkodowawcze przysługują na wypadek ewentualnego uszczerbku na zdrowiu wynikającego z udziału w badaniu,
• w jaki sposób będzie się mógł zapoznać z wynikami badania.

Informacje należy przedstawić w sposób jasny, wyczerpujący i zrozumiały dla uczestnika w trakcie rozmowy z wykwalifikowanym członkiem zespołu prowadzącego badanie. Należy sprawdzić, czy uczestnik zrozumiał przekazane informacje, a następnie przekazać mu je w formie pisemnej i zapewnić odpowiedni czas na podjęcie decyzji. Niedopuszczalne jest wywieranie nacisku, czy obiecywanie korzyści finansowych za udział w badaniu. Jeśli uczestnik nie jest zdolny do samodzielnego wyrażenia zgody, a zachodzą przesłanki przemawiające za zasadnością udziału takiej osoby w badania, zgody udziela jej przedstawiciel ustawowy. Określone są również dodatkowe wymogi udziału w badaniach osób małoletnich, kobiet w ciąży i karmiących piersią. Świadoma zgoda sporządzana jest w formie pisemnej, opatrzona datą i podpisem osoby, która przeprowadziła rozmowę.

Wniosek o pozwolenie na badanie kliniczne wyrobu medycznego

Wniosek o pozwolenie na badanie kliniczne wyrobu medycznego powinien być poprzedzony uzyskaniem pozytywnej opinii komisji bioetycznej. Do wniosku dołącza się broszurę badacza, plan badania klinicznego oraz oświadczenie osoby odpowiedzialnej za produkcję, że dany wyrób jest zgodny z wymogami. Dodatkowo przedstawia się dowód objęcia uczestników ubezpieczeniem, dokumenty, które będą stosowane do uzyskania świadomej zgody uczestników oraz zasady zachowania poufności i ochrony danych osobowych uczestników badania.

Formularz wniosku

Dane, które należy obowiązkowo zawrzeć we wniosku to:

• dane kontaktowe sponsora badania i producenta wyrobu medycznego,
• informacje na temat badanego wyrobu,
• streszczenie planu badania klinicznego,
• potwierdzenie, że badacz i ośrodek, w którym będzie prowadzone badanie, są w stanie je przeprowadzić,
• przewidywaną datę rozpoczęcia badania i planowany czas jego trwania.

Wzór formularza można znaleźć na stronie internetowej odpowiedniej komisji bioetycznej.

Broszura badacza

Broszura badacza to dokument, który zawiera szczegółowe dane na temat badanego wyrobu oraz informacje kliniczne i niekliniczne znane przed rozpoczęciem badania:

• opis wyrobu, jego klasyfikacja i przewidziane zastosowanie,
• instrukcje producenta dotyczące instalowania, użytkowania, utrzymania, czyszczenia i przechowywania
• informacje dotyczące oznakowania i etykiet dołączonych do wyrobu,
• ocenę przedkliniczną opartą o dotychczasowe badania i dane eksperymentalne,
• istniejące dane kliniczne pochodzące z literatury naukowej, badań produktów równoważnych dostępnych na rynku i dotyczących ich użytkowania, bezpieczeństwa i podejmowanych dotychczas działań korygujących,
• podsumowanie analizy stosunku korzyści do ryzyka spodziewane działania niepożądane i przeciwwskazania,
• wymogi dotyczące bezpieczeństwa i działania wyrobu,
• szczegółowy opis procedur klinicznych i badań diagnostycznych, w tym odstępstw od zwykłej praktyki klinicznej.

Plan badania klinicznego

Plan badania klinicznego to dokument, w którym uzasadnia się cele badania, określa punkty końcowe, kryteria włączenia i wyłączenia uczestników, wielkość próby badanej z jej uzasadnieniem naukowym i założenia badania. Plan opisuje cały projekt, określa metodykę prowadzenia badania, sposób jego dokumentowania i plan monitorowania oraz wskazuje metodę analizy wyników. Plan badania powinien zawierać:

• dane identyfikacyjne badania — numer, dane sponsora i badacza, opis finansowania, streszczenie badania,
• oznaczenie i opis wyrobu,
• ryzyko i korzyści, które mają być analizowane,
• opis znaczenia badania,
• cele i hipotezy,
• projekt badania wraz z dowodami na jego solidność i znaczenie,
• plan monitorowania,
• zarządzanie danymi,
• informacje o zmianach w planie,
• zasady postępowania w razie odstępstw,
• informację kto odpowiada za kontrolę dostępu do wyrobu, dalsze postępowanie z wyrobem po badaniu oraz zwrot niewykorzystanych, wadliwych lub przeterminowanych,
• oświadczenie o zgodności z zasadami etycznymi i dobrą praktyką kliniczną,
• opis procesu udzielania świadomej zgody,
• zgłaszanie zdarzeń niepożądanych i defektów,
• kryteria i procedury obserwacji uczestników po zakończeniu badania z uwzględnieniem tych, którzy z różnych względów nie dokończyli badania,
• zasady opracowania sprawozdania i publikacji wyników,
• wykaz właściwości wyrobu objętych badaniem.

Po uzyskaniu opinii komisji bioetycznej sponsor składa wniosek o pozwolenie na badanie kliniczne do Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL), dołączając również potwierdzenie uiszczenia opłaty za wydanie pozwolenia. Prezes Urzędu wydaje pozwolenie lub odmawia jego wydania w drodze decyzji administracyjnej.

Monitorowanie przebiegu badania klinicznego

Obowiązkiem sponsora jest przedstawienie planu badania klinicznego, a obowiązkiem badacza jego zapewnienie, aby badanie przebiegało zgodnie z zatwierdzonym planem. Umowa sponsora z badaczem powinna gwarantować terminowe zgłaszanie działań niepożądanych i zdarzeń. Sponsor ma również obowiązek przedstawić dowody na to, że badanie przebiega zgodnie z dobrą praktyką kliniczną oraz ustanowić procedurę postępowania w sytuacji nadzwyczajnej. Sponsor wyznacza niezależnego od ośrodka badawczego monitora, który weryfikuje zgodność prowadzenia badania z planem i z przepisami, potwierdza wiarygodność i solidność danych oraz sprawdza, czy zapewniona jest ochrona praw, bezpieczeństwa i dobrostanu uczestników badania. Monitorem może być osoba, która ma odpowiednią wiedzę, zna protokół badania oraz zapoznała się z dokumentacją i zna obowiązujące procedury.  Oferujemy dostęp do ekspertów z wielu dziedzin terapeutycznych, którzy mają kompetencje i narzędzia umożliwiające skuteczne i niezależne monitorowanie przebiegu badań klinicznych wyrobów medycznych. Doświadczony monitor zapewnia ukończenia badania w terminie i ograniczenie zbędnych kosztów.

Zarządzanie danymi z przebiegu badania klinicznego

Zarządzenie danymi pozyskiwanymi w trakcie badania ma kluczowe znaczenie dla jego wyników. Zachowanie należytej spójności podczas zbierania, integrowania i weryfikacji danych z badań klinicznych umożliwia sprawne raportowanie i monitorowanie przebiegu badania oraz interpretację jego wyników. Przepisy wymagają również, aby środki stosowane do zarządzania danymi zapewniały ich ochronę przed nieupoważnionym dostępem, ujawnieniem, zmianą lub przypadkową utratą. Sposób gromadzenia danych i zarządzania nimi powinien być ustalony już na etapie planowania badania.  Naszym klientom oferujemy wsparcie w zarządzaniu danymi zarówno w formie tradycyjnej, jak i elektronicznej. Elektroniczne systemy do gromadzenia i zarządzania danymi oprócz wygody i łatwiejszego porządkowania wprowadzanych danych, dają dodatkowo szybki dostęp do danych innych ośrodków badawczych. Nasi specjaliści mają doświadczenie w pracy na różnych platformach, co znacząco upraszcza i przyspiesza wprowadzanie danych.  Ważną kwestią jest, że sponsor ma również obowiązek rejestrowania zgłoszeń dotyczących zdarzeń niepożądanych uznanych za decydujące dla oceny wyników badania, poważnych zdarzeń niepożądanych i defektów wyrobu, które mogły do niepożądanych zdarzeń doprowadzić oraz wszelkich dodatkowych ustaleń z nimi związanych. Powyższe okoliczności należy zgłaszać za pośrednictwem systemu elektronicznego EUDAMED.

Sprawozdanie z wykonania badania klinicznego

Po zakończeniu badania klinicznego sponsor w ciągu 15 dni informuje o tym fakcie Prezesa Urzędu. Następnie w ciągu roku od zakończenia badania, sponsor składa do Prezesa Urzędu sprawozdanie z wykonania badania, które obejmuje:

• podstawowe dane dotyczące badania,
• dane autora i datę sporządzenia sprawozdania,
• streszczenie badania,
• opis badanego wyrobu i jego przewidziane zastosowanie,
• streszczenie planu badania,
• szczegółowo opisane wyniki badania wraz z analizą statystyczną,
• omówienie poważnych zdarzeń niepożądanych, niepożądanego działania wyrobu, czy defektu oraz wszelkich podjętych w związku z nimi działań korygujących,
• wnioski.

Sprawozdanie powinno mieć określoną strukturę i zawierać wymaganą treść. Należyte opracowanie dokumentacji dotyczącej badania klinicznego wymaga więc nie tylko rozumienia terminologii medycznej i pojęć związanych z obszarem badawczym, ale również znajomości wymagań prawnych i normatywnych. Proces jego sporządzania obejmuje analizę statystyczną uzyskanych danych, sporządzenie oceny klinicznej oraz przygotowanie dokumentów w odpowiedniej formie. Nasi specjaliści mają niezbędną wiedzę i wieloletnie doświadczenie w zakresie dokumentowania badań klinicznych i oceny zgodności z zachowaniem wymogów rozporządzenia MDR oraz normy ISO 14155:2022. Sprawozdanie z badania klinicznego jest daną kliniczną niezbędną do przeprowadzenia oceny klinicznej oraz przygotowania dokumentacji technicznej

Do sprawozdania z badania klinicznego wyrobów medycznych dołącza się również streszczenie sporządzone w sposób zrozumiały dla laików, a w szczególności dla potencjalnych użytkowników wyrobu medycznego. Jeśli badanie zostało wstrzymane lub zakończone wcześniej, również należy o tym powiadomić Prezesa Urzędu. Jeżeli przyczyną były względy bezpieczeństwa, powiadomienie należy przekazać w ciągu 24 godzin. Sprawozdanie z przerwanego badania należy przedłożyć w ciągu 3 miesięcy. Wszystkie dokumenty są udostępniane publicznie.

Czy badania kliniczne wyrobów medycznych są obowiązkowe w Europie?

Badania kliniczne w Europie zgodnie z MDR są obowiązkowe dla wyrobów medycznych wysokiego ryzyka i innowacyjnych. Jednak nawet wyroby klasy I powinny mieć dowody kliniczne, które wykazują bezpieczeństwo i skuteczność wyrobu. Zależy to od rodzaju dowodów klinicznych, które już posiadamy. Dane kliniczne powinny dostarczać wystarczających dowodów klinicznych niezbędnych do wykazania zgodności z odpowiednimi GSPR (ogólnymi wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i działania).

Jak prowadzić badania kliniczne wyrobów medycznych w Europie?

Aby przeprowadzić badanie kliniczne urządzeń medycznych w Europie, producent lub sponsor powinien określić ścieżkę regulacyjną dla wyrobu medycznego. Należy określić cel badania klinicznego, np. w celu ustalenia działania, korzyści klinicznych, bezpieczeństwa klinicznego lub wszelkich niepożądanych skutków ubocznych. Aby rozpocząć badanie kliniczne w danym kraju UE, należy dodatkowo sprawdzić przepisy krajowe.